کاربردهای تفسیری تناسب حکم و صفات الهی در فهم آیات (با تأکید بر صفات مزدوج فرجام آیات)

نزول قرآن به شکل تدریجی و در طول قریب به دو دهه و به مناسبت های ناهمگون انجام پذیرفته است. این واقعیت، می تواند موهِم نوعی ناهماهنگی و عدم تناسب در آیات قرآنی باشد. مسأله ای که برخی مستشرقان را به ویژه در سده ی اخیر به خود مشغول نموده و رزمگاه دفاع مفسّران مسلمان از تناسب و انسجام آیات قرآن را فراآورده است. با این حال، دانش تناسب در قرآن از سده های نخستین هجری، مورد توجه مفسّران و دانشوران علوم قرآن قرار داشته است. درنگ در ویژگی تناسب در قرآن کریم، در فهم و تفسیر صحیح و استوار این کتاب آسمانی، نقشی اساسی داشته و برای دست یابی به ظرافت های معنایی و برخی اسرار آن، امری بایسته و گریزناپذیر است. تناسب در بخش ها و اجزاء مختلف قرآن قابل واکاوی است؛ تناسب بین فقرات و بخش های یک آیه که از آن به تناسب درون آیه ای تعبیر می شود، یکی از اقسام تناسبی است که شایسته است مورد بررسی موشکافانه قرار گیرد. نیز، تناسب آیات و سور ه ها با یکدیگر و تناسب کلیّت قرآن که بر آن، انسجام در قرآن اطلاق می شود، حوزه های دیگری از این دانش را تشکیل می دهند. بر اساس بررسی آماری صورت گرفته در این پژوهش، قریب به دو درصد از واژگان قرآنی را اسماء و صفات الهی – بدون احتساب اسم جلاله ی الله- تشکیل می دهند. این فراوانی آماری از یک سو و جایگاه معرفت شناختی و قدسی این دست از واژگان از سوی دیگر، بررسی آنها را در ابعاد گوناگون و در پژوهش های مستقل ضروری می نماید. در این بین، بررسی بُعد تناسب درون آیه ایِ مربوط به اسماء و صفات الهی، یعنی تناسب بین آنها و گزاره ها و احکام مندرج در آیات، موضوع پژوهش پیش رو را شکل داده است. موضوعی که طبق گزارش ارائه شده در این پژوهه، فاقد پیشینه ی تحقیقیِ مستقل و مفصّلی است. بر این اساس، پس از طرح و بررسی مسأله ی این پژوهش و کلیّات و مفاهیم وابسته به آن، اسماء و صفات الهی به ویژه در قرآن تحلیل آماری و گونه شناسی شده اند. سپس به بحث اساسی این پژوهش که گونه شناسی کاربردهای تفسیری تناسب اسماء و صفات الهی با احکام و گزاره های قرآنی است، پرداخته شده است. در این بخش از نمونه های گوناگونِ به دست آمده از تفاسیر مختلف و تحلیل آنها برای واکاوی و وانمایی گونه های این کاربرد بهره گیری شده و در پایان با ارائه ی نتایج حاصل از این پژوهش و پیشنهادهای پژوهشی مرتبط با آن، کار این پایان نامه فرجام پذیرفته است.